Al jarenlang wordt er ongezond hard geluid gemeten bij de vliegbasis Leeuwarden. Bewoners klagen al die tijd al over geluidsoverlast van vliegbasis Leeuwarden, maar krijgen weinig gehoor bij Defensie. Het aantal geluidspieken blijft onverminderd hoog, blijkt uit nieuwe cijfers in handen van Pointer. “Met het nieuwe vliegtuig (de F-35) is het een indringender en zwaarder geluid geworden, ik vind het soms zelfs beangstigend,” vertelt bewoner Margriet Donga in onze radioreportage.
Sinds de voorgenomen uitbreiding van de vliegbasis, eind 2023 aangekondigd, groeien de zorgen bij de omwonenden. In onze Pointer pop-up in Leeuwarden geven bewoners aan bezorgd te zijn dat de korte baan zal worden verlengd en het aantal vliegbewegingen zal toenemen. Met als gevolg: nog meer geluidsoverlast.
Vliegbasis Leeuwarden staat bekend als de grootste Europese basis van de NAVO en herbergt op haar terrein vijftien F-35 Lightning II-jachtvliegtuigen (JSF). Deze basis is uniek vanwege haar nabijheid tot stedelijke gebieden, een zeldzaamheid voor militaire luchthavens wereldwijd. Zo ligt het dorp Marsum ruim 400 meter van de startbaan.
Meer straaljagerherrie
De F-35 vliegt sinds 2020 vanaf de vliegbasis en produceert beduidend meer geluid dan voorganger F-16. Een startende F-35 maakt evenveel geluid als vijf F-16's bij elkaar en een landende F-35 maakt evenveel geluid dan 20 F-16’s bij elkaar. Bij de start is de F-35 gemiddeld 5 tot 6 dBA luider dan de F-16 en bij de landing ongeveer 13 dBA. Elke 3 dBA betekent een verdubbeling van de geluidsdruk. Elke 9 á 10 dBA is een verdubbeling van het geluid.
Piekbelasting
In 2021 kreeg het COVM ruim 2000 meldingen van geluidsoverlast binnen op totaal 8406 vliegbewegingen (start en landing). Uit geluidsmetingen van Flighttracking blijkt dat er in dat jaar 98 keer piekbelasting was van meer dan 115 dB en 785 keer meer dan 110 dB. Ter vergelijking: de maximale geluidsnorm van een concert is 103 dB.
De hoogste geluidspieken worden in Friesland gemeten in Marsum en Jelsum. Maar geluidspieken boven de 110 dB zijn in de geluidsmetingen ook zichtbaar in omliggende dorpen zoals Koarnjum, Britsum, Stiens en Ingelum. Dat zijn wel uitschieters.
Relatieve rust
In 2022 meet Flighttracking rond Vliegbasis Leeuwarden 1474 keer geluid boven de 110 dB en 18 keer hoger dan 120 dB. De hoogste piek was 123,5 dB.
In 2023 hadden de bewoners relatieve rust, omdat de baan 7 maanden was gesloten voor renovatie. Toch werd er 122 keer meer dan 115 dBA gemeten en sloeg de meter 532 keer boven de 110 dBA uit. In de eerste maanden van 2024 werd dagelijks meer dan 110 dBA gemeten, in totaal sloeg de meter 104 keer uit.
Potentiële gehoorschade
In een brief aan de staatssecretaris pleiten omwonenden dat er maatregelen moeten worden genomen om gehoorschade te voorkomen. Gestreefd zou moeten worden naar waarden onder de 110 dBA. “Zodra mensen kans lopen op gehoorbeschadiging, moet je een streep trekken”, zegt Geert Verf, voorzitter van Dorpsbelang Marsum en vertegenwoordiger van omwonenden rond de vliegbasis.
Geluidsoverlast heeft verschillende negatieve gezondheidseffecten, zoals slaapstoornissen, hart- en vaatziekten en verhoogde stressniveaus. Maar vooral kan het schadelijk zijn voor het gehoor, zegt KNO-arts Thomas Peters: “Harde pieken van vliegtuigen kunnen potentieel schade aanrichten. De trilhaartjes in het oor kunnen beschadigen waardoor je er blijvende gehoorschade aan kunt overhouden, bijvoorbeeld oorsuizen.”
De overheid heeft voor geluidsoverlast in het algemeen een norm van 47dB gesteld. Ter vergelijking, dit geluidsniveau kan vergeleken worden met dat van een koelkast op 1 meter afstand of een zachte regenbui. De geluidsnorm bij een concert is dus maximaal 103 dB.
Klachtenprocedure
Bewoners rond de vliegbasis kunnen melding doen van extreme overlast bij de Commissie Overleg & Voorlichting Milieu (COVM), een adviescommissie van de minister van Defensie. Omwonenden kunnen alleen bij Defensie zelf een klacht indienen over het beleid van Defensie. Deze legt dan in een antwoord uit wat de oorzaak van de overlast is. Maar als je vaker een klacht indient, krijgen je na een tijd een standaard bericht terug. In een rapportage van de COVM lezen we meermaals: ‘Structurele melder. Meermaals uitleg gegeven over vliegbewegingen en daarbijhorend geluid. Melder staat niet open voor onze uitleg. Met COVM vertegenwoordiger besproken hierop niet meer te reageren. Melder krijgt alleen nog een ontvangstbevestiging.’ Heeft een klacht indienen dan nog zin?
Tijdens de onderzoekstafel in de Pointer pop-up roept Geert Verf (COVM) de bewoners op om juist melding te blijven doen.
Opstijgen met lawaaiige F-35-vliegtuigen in Leeuwarden kan stiller
De commandant van vliegbasis Leeuwarden Johan van Deventer reageert in de uitzending op de cijfers. Er is door Defensie onderzoek gedaan naar het lawaai van de F-35 ,,Met name het vertrek kan stiller’’, zei hij in de live-uitzending vanuit dorpshuis Nij Franjum in Marsum. "De geluidspiek kan omlaag. Volgens mij is dat goed nieuws voor het dorp’’, zegt Van Deventer. Donderdag 28 maart bespreekt de leiding van de vliegbasis dit met omwonenden.
Luister Pointer pop-up: Vliegbasis Leeuwarden, een zwarte doos op NPO Radio 1.
Of bekijk de uitzending over geluidsoverlast door straaljagers terug:
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
